Narsisizmin İkili Kavramı: Pozitif ve Negatif Örgütlenmeler[1]

André Green

Giriş

Çalışmasının başlarında, Freud (1894, 1915) narsisist nevrozları psikanalitik tedavi endikasyonunun dışında tutmuştu. Freud’un narsisizm kavramını keşfetmeden ve kavramı tanımlamadan önce narsisizmi sezmiş olması kayda değerdir. İçe kapalı ve diğer insanlara dair hiç ilgisi olmayan hastalara, hiçbir aktarım geliştiremeyeceklerine inandığı için, hiçbir şekilde psikanalitik tedavi uygulanabileceğini düşünmüyordu. Esasen, Freud’un o zamanlar bu hastaların muzdarip olduğunu düşündüğü dementia praecox, 1911’de şizofreni olarak adlandırıldı. Bu tabloyu libidonun benlikteki durağanlığı ve engellenmesine bağlamıştı.

Daha sonra Freud (1914) narsisizmi tanımladığında, aklında yukarıda bahsedilen psikozların ötesinde hastalığa dair daha geniş bir bakış açısı vardı. Kuramını nesne libidosu ve narsisist libidoyu dahil ederek yeniden şekillendirip, kişiliğin temel bir öğesini ortaya çıkardığı, belirli tipteki nesne ilişkilerini de içeren birçok özellik tanımladı. Biz çoğunlukla bunun geçici bir adım olduğunu düşünüp günümüzde ruhsal olguları bu şekilde yorumlamanın çok daha ötesinde olduğumuza inansak da, şimdiki bakış açımızın Freud’un 1914’te belirttiği bakış açısının dönüşümleri olduğunu söylemek daha doğrudur.

Okumaya devam et Narsisizmin İkili Kavramı: Pozitif ve Negatif Örgütlenmeler →

Öznellik, Nesnellik ve Üçgensel Alan[1]

Ronald Britton

Yazar, bilhassa sınır hastalar ve narsisist hastalarla yürütülen klinik çalışmalarda nesnellik, öznellik ve psikanalitik karşılaşmada üçüncü konum (third position) üzerine yürüttüğü fikirleri ele alıyor. Geliştirdiği üçgensel alan kavramını Melanie Klein ve Wilfred Bion’un kuramlarına dayanarak tarif ediyor. Burada tartıştığı ilkeleri, narsisizmin özel bir biçimini taşıyan bir hastası üzerinden örneklendiriyor.

Annesiyle babasının birbiriyle kurduğu ilişkiyi tanıması, çocuğun ruhsal dünyasını iki ebeveyniyle paylaştığı ve farklı nesne ilişkilerinin var olabildiği tek bir dünyayla sınırlayarak bütünleştirir. Ebeveynleri birleştiren bağın farkına varılması sonucunda Oidipal üçgenin kapanması, iç dünya için sınırlayıcı bir hudut sunar. Böylelikle benim “üçgensel alan” (triangular space) dediğim alan oluşur, yani çeperlerini Oidipal durumun içindeki üç kişinin ve bu üç kişi arasındaki tüm olası ilişkilerin çizdiği alan. Dolayısıyla bu alan, bir ilişkide katılımcı olup üçüncü bir kişi tarafından gözlemlenme imkânını içerdiği gibi, iki kişi arasındaki bir ilişkinin gözlemcisi olma imkânını da içerir (…)

Okumaya devam et Öznellik, Nesnellik ve Üçgensel Alan →

YORUM KULESİ versus MECAZ HALISI *

– Bir Teknik Tercihten Daha Fazlası –

 Bilgin Saydam

Tüm canlılar her dâim kendilerini ve dünyayı yorumlar; bu bir mecburiyettir. Karşılaşılan ‘yeni’ her ne ise, tanımak ve mevcut ‘eski’ bilgi dağarcığıyla harmanlamak / anlamlandırmak her türlü ikincil gereksinimden öte, hayatta kalmak ve yaşamı optimize etmek için gereklidir. İnsan, ‘yorum bilim ve sanatı’nın şampiyonudur; bu yetisi onu sâir mahlûkattan ayrıştıran en önemli özelliğidir.

Yorum-lama her zaman ‘bilgi’nin ilânını ve tebliğini içerir. Öznenin ve nesnelerin ve dünyanın ne’liği, nasıl’lığı, nereden ve nereye’liği, evren-bütün içindeki konumu -her türlü- yorumun açık ya da örtük konusudur. Bu sorunsallar doğrudan -felsefenin en temel sorunsalları olan- varlıksallık ve zamansallık ile ilintilidir. Yorum insanlık tarihi boyunca farklı şekillerde kutsanagelmiş, büyüden sanata, dinden felsefeye / bilime tüm insan(lık) ürünlerinde mihver gücü oluşturmuştur. Yorum insanın bilmesi için gereklidir; dağınık verileri toplar / merkezîleştirir, yaşamın bütününe ya da küçük-büyük bir parçasına dair anlamlandırıcı-açıklayıcı bir öykü sunar. Bu tasvir, ‘bütün’ü kavramanın mümkün olacağı varsayımını ima eder. Zira nihâi anlam her zaman bütünün anlamıdır. Parça bütüne aykırılık içeriyorsa, ikisinden biri revize edilmek durumundadır ve bu çoğunlukla, yani paradigmatik sıçramaların dışında parçayı ilgilendiren bir sorunsaldır. Her yorum, bir kuramın uyarlamasıdır ve en küçük ve önemsiz bir yorum dahi, o ütopik ‘her-şeyin-teorisi’nin bir parçası olması hasebiyle mutlaklığa ve bütünlüğe göz kırpar.

Okumaya devam et YORUM KULESİ versus MECAZ HALISI * – Bir Teknik Tercihten Daha Fazlası – →

Xavier Dolan Sinemasında  Ensestsi [1]

Bella Habip

Ensestsi kavramı Paul Claude Racamier tarafından 1980-90 yılları arasında aydınlığa kavuşturulmuştur. Kavram görece olarak yenidir ve yazarın narsisist sapkınlık teması üzerine kaleme aldığı bir makalesi ilk defa olarak 2014 yılında The International Journal of Psychoanalysis’de[2] yayımlanmıştır. Ensestsi Racamier’nin kavramlaştırmasında önemli bir yer tutar. Yazar psikozların alanından ve Oidipus’la kurulan bağlardan hareket ederek bireysel, ailesel hatta toplumsal yaşama mahsus ruhsal bir biçim tarif etmiştir. Bu ruhsal biçim ensest gerçekleşmemiş olsa da ensestin izini taşır. Bu, birincil nesneyle kurulan ilişkinin mütemadiyen yeniden kurulduğu ve yeniden inşa edildiği düşlemlenmemiş, simgeleşmemiş bir ensest biçimidir. Yazara göre her ensestsi ilişkinin arkasında ihraç edilmiş ve işlenmemiş bir yas yatar. Bu ilişki Oidipus’a ulaşmayı engelleyici özelliklere sahip bir dizi ruhsal görüngüyü kapsar: yasın reddedilmesi ve zamanın durması, eylemselliğe düşkünlük, konuşulmayanın yaygınlığı, insan ve nesiller arasında karmaşa, amacına ulaşmayan ve bitmez tükenmez narsisist baştan çıkarıcılık.

Xavier Dolan sinemasında sergilenen anne ile erkek çocuk arasındaki ilişki tipi, ensestsi ilişkinin klinik biçimine çok iyi bir örnektir. Her iki tarafa da zarar veren, muğlaklık, şiddet ve tutku içeren bu ilişki yönetmenin her filminde mevcuttur. Tarafların aralarındaki bitmez tükenmez uyuşmazlık ve buna karşılık boşa giden karşılıklı bir denge tesis etme çabaları bu ilişkinin özelliğidir. Racamier’ye göre karşılıklı denge, anne ve bebeğin doğum sonrasındaki ayrılığın kaygı verici yaşantısına karşı tesis edilmektedir. Anne ve bebeğinin doğal birlik arayışı yazar tarafından “narsisist baştan çıkarıcılık” terimi altında kavramlaştırılmıştır; söz konusu narsisist baştan çıkarıcılık başlangıçta gereklidir ama belirli bir zamandan sonra da devam ederse hem bebeğin hem de annenin ruhsal gelişimine yönelik bir dizi engel teşkil edecektir. Ruhsal gelişimin örgütleyicisi olan Oidipus engellenecek, Oidipus Ötesi (Antoedipe) çatışması, yani köklerin çatışması işler duruma sokulamayacaktır. Yazara göre Oidipus Ötesi Oidipus’un karşıtı değildir, hatta Oidipus öncesi de değildir. Oidipus Ötesini düzenleyen çatışma birincil anne ile narsisist birleşme güçleri ile ayrılığı ve özerkliği düzenleyen güçler (Racamier, 1995) arasında gerçekleşirken Oidipus çatışması çocuğun iki ebeveynine karşı genital cinsellik düzleminde gerçekleşmektedir. Oidipus’taki çatışmada çocuk iki ebeveynine karşı yönelir ve çatışma üç kişi içinde gerçekleşir; oysa Oidipus Ötesi’ndeki çatışmada anne ve çocuk sahne önündedir. Bu kavramlaştırmada söz konusu olan iki kişidir ama bu sayı, uç durumlarda, annenin yabancılaştırıcı arzusunun çocuğunkine hiç yer bırakmadığı zaman Bir’e de indirgenebilir. Oidipus’ta çocuğun içsel ve nesilsel çatışmaları ön plandayken, Oidipus Ötesinde “genitör babanın ikonası ve bir de üstüne önceki nesillerin emanetçisi” (Racamier, 1995, s. 44) olan Anne, Kökler çatışmasının aşılmasında başat bir önem taşıyacaktır. Anne ve çocuk için söz konusu olan, ama özellikle de Anne için söz konusu olan, kökensel yas’ın eşiğini aşabilmektir. Oidipus çatışmasında ortadaki koz cinsel kimlik etrafında iken, Oidipus Ötesi’nde ortadaki koz bireysel kimlik, köklere dayanan bir kimliktir.  Ruhsal yaşam bu iki karmaşık ve birbirini tamamlayıcı çatışmanın uyumu üzerinde kurulacaktır. Bu iki tür çatışmanın aşılmaması ensestsiye kapı açacaktır, ki bu da yazara göre ahlaki ensest’tir (Racamier, 1995, s. 72).

Okumaya devam et Xavier Dolan Sinemasında Ensestsi →

Farklı Diller: Karmaşa mı, Mucize mi?[1]

Melis Tanık Sivri

Güney Amerikalı psikanalist Pablo Jimenez (2005), “Dillerin karmaşası ile dillerin mucizesi arasında” başlıklı makalesinde Babil ve Pentekost mitlerinden bahseder. Babil mitinde farklı diller ve coğrafi uzaklık, kişilerin birbirleriyle iletişim kurmalarını engelleyen bir lanet olarak betimlenir. İnsanoğlunun tarih boyunca birlik arayışı çabalarının başarısızlığa uğrayışının hikâyesidir bu. Pentekost miti ise insanların birbirlerini anlamalarında farklı dil, ırk, kültür ve coğrafi kökenlerin engel teşkil etmediğini ve tarihin insanoğlunun birleşimi yönünde evrildiğini vurgular. Bu iki mit, bir uçta mutlak bir iletişim kopukluğunu, diğer uçta ise dil üstü mükemmel bir anlayışı temsil eden iki nokta olarak konumlanır. Jimenez’ e (2005) göre analiz çalışması “Babil ve Pentekost mitleri” arasında, yani ” dillerin karmaşasıyla dillerin mucizesi” arasında salınır.

            Psikanalizin gelişip yayılmasıyla, Uluslararası Psikanaliz Birliği (IPA) Doğu ve Batı’yı bir araya getiren çok dilli ve çok kültürlü bir yapı haline gelmiştir. Bu da akla şu soruyu getirir: Farklı diller ve coğrafi uzaklık söz konusu olduğunda psikanalitik düşüncenin sürekliliği nasıl sağlanır? Uluslararası Psikanaliz Dergisi Yıllıkları tam da bu ihtiyaca cevap veren bir proje olarak ortaya çıkmıştır. Bildiğiniz gibi, psikanaliz kuramı Freud’un otoanalizini ve analizanlarıyla gerçekleştirdiği psikanaliz deneyimlerini temel alır ve bu deneyimler arasında Anna O. gibi farklı dillerin konuşulduğu vakalar da mevcuttur  (Jimenez, 2005) ancak psikanalizin kurucu metinleri Almancadır (Quinodoz, 2012). Bu nedenle, 1920 yılında Ernest Jones, psikanalizin İngilizce konuşan meslektaşlara da ulaşması amacıyla Uluslararası Psikanaliz Dergisini (IJP) kurar ve IJP Britanya Psikanaliz Cemiyetinin temel yayın organı haline gelir (Quinodoz, 2012). 1980’lerde dergiye İngilizce dışında farklı dillerden metinlerin kabul edilmesi ve bunların İngilizceye çevrilmesinin finanse edilişiyle IJP uluslararası bir nitelik kazanır. 2003 yılında IJP’nin eş-editörleri olan Paul Williams ve Glen Gabbard, yazarların çeşitliliğinin dergiyi uluslararası bir platforma taşıdığını, ama bu durumun okuyucular açısından geçerli olmadığını fark ederler. Okuyucu kitlesini dünyanın farklı bölgelerini de içine alacak şekilde genişletmek amacıyla derginin içeriklerinin İngilizce dışında başka dillere çevrilmesi gündeme gelir. Bunun üzerine, o zamanlar IJP Avrupa editörü olan İsviçreli psikanalist Jean-Michel Quinodoz Yıllıklar projesini Fransızcayla hayata geçirir  ve Avrupa Yıllıkları Baş Editörü olur. Fransızca Yılllığı, Almanca, İtalyanca, Portekizce, Türkçe, Rusça, Yunanca, Romence ve Çince Yıllıklar izler. 2016 yılından bu yana Avrupa Yıllıkları Baş Editörlüğünü , Uluslararası Psikanaliz Yıllığının (UPY) eski editörü, Yayın Kurulu üyemiz Nilüfer Erdem sürdürmektedir.

Okumaya devam et Farklı Diller: Karmaşa mı, Mucize mi? →

Psikanalizin Terapötik Etkisi Üzerine-II[1]

Hans W. Loewald

II

Psikanalitik kuram içinde yapısal bakış açısının detaylandırılması ruhsal aygıta ilişkin farklı yapıları birbirinden ayrı tutma tehlikesini oluşturmaktadır. Günümüzde benlik dış gerçekliğe ait ve dış gerçeklikle birlikte işlev gören bir yapı gibi görülmekte iken, içgüdüsel dürtüler ve altbenliğe ait alan ise dış dünya ile sanki ilişkisizdir. Freud’un arkeoloji benzetmesini düşünecek olursak kazının daha derindeki bir katmanı ile onun dışarıdaki çevresi yadsınmıştır çünkü bu daha derindeki katmanlar güncel çevre ile işlevsel bir ilişki içinde değildir. Sanki daha derin, erken döneme ait katmanların mimari yapıları, güncel mimari yapıların (daha üst düzey, daha sonradan oluşmuş) ve içinde yaşadığımız ve tanık olduğumuz dış çevrenin işlevsel olarak birbiriyle bağlantılı olmasının tersine tamamen “içsel” süreçlere bağlıdır. Oysa ki, altbenlik, yani arkeolojik analojiye göre en derindeki katman, tıpkı benliğin daha “güncel” dış gerçeklikle bütünleşmesi gibi bağlantılı olduğu “erken” dışsal çevre ile ilişkidedir. Altbenlik de en az benlik kadar “uyum”la ilgili bir yapıdır ancak örgütlenme düzeyi çok farklıdır.

Daha önceden, ruhsal aygıtı kendi içinde kapalı bir sistem olarak adlandırmış ve  bu bakışı analistin nötralitesi ve ayna olarak işlev görmesi üzerine olan geleneksel eğilim ile ilişkilendirmiştim. Şimdi bu bağlamda, psikanalitik kuram içinde de belirtildiği üzere, içgüdüsel dürtüler ve özellikle onların nesnelerle ilişkileri konusunda bir tartışmaya giriş yapacağım. Freud’un “Dürtüler ve Uğradıkları Değişiklikler” makalesinin dürtülerle ilgili tartışmasının giriş bölümünden bir alıntı ile başlayacağım. Orada şöyle der: “Bir bilimsel etkinliğin gerçek başlangıcı (…) bir görüngünün tanımlanması, ardından gruplandırılması, sınıflandırılması ve ilişkilendirilmesini içerir. Tanımlama aşamasında bile elimizdeki materyale çeşitli soyut fikirleri, şüphesiz sadece yeni gözlemlerin sonucu olmayan başka yerlerden de gelen fikirleri, uyarlamak kaçınılmazdır. Daha sonra bilimin temel kavramlarını oluşturacak bu tür fikirler materyalin üzerinden geçildikçe daha da vazgeçilmez olurlar. Başlangıçta mutlaka bir derece belirsizlik içermeleri gerekir; şüphesiz ki içerikleri net olarak sınırlandırılmamalıdır. Bu şekilde kaldığı sürece onların anlamlarına ilişkin bir kavrayışa yani nereden kaynaklanmış görünüyor ve nereye yöneliyor konusuna, gözlem materyaline tekrar tekrar başvurarak ulaşabiliriz. Bu nedenle, doğrusunu söylemek gerekirse onlar daha geleneksel doğadadır; her ne kadar, her şey, isteğe bağlı seçilmemiş fakat ampirik materyal ile belirgin ilişkilere –net bir biçimde tanıyıp ispat edebilmemizden önce hissedebildiğimiz ilişkilere- sahip olmalarına bağlı olsa da. Ancak gözlem alanında daha ayrıntılı bir araştırma yaptığımızda temel bilimsel kavramları artan bir duyarlılıkla formüle edebiliriz ve ileriye dönük onların geniş bir alanda kullanılabilir ve tutarlı olmaları yönünde dönüştürebiliriz. İşte o zaman onları çeşitli tanımlarla sınırlandırma zamanı gelmiş olabilir. Yine de, bilgideki ilerleme, tanımlamalarda bile herhangi bir katılığa izin vermez. Fizik, tanımlamalar şeklinde oluşturulan “temel kavramların” bile içeriklerindeki sürekli değişimi göstermek için çok iyi bir örnek oluşturur.” Freud, dürtü (Trieb) kavramının da “geleneksel fakat bir o kadar da tam olarak anlaşılması zor olan” böyle temel bir kavram olduğundan ve bu nedenle içeriğinde çeşitli değişimlere açık olduğundan bahsederek devam eder (Freud, 1915a, s. 117-118) (italikler bana ait).

Okumaya devam et Psikanalizin Terapötik Etkisi Üzerine-II →

Psikanalitik Çerçeve: Tarihsel Gelişimi, İşlevleri ve İhlalleri Üzerine

Deniz Coşan

 “Psikanaliz için bir çerçevenin varlığı gereklidir, Uluslararası Psikanaliz Birliği’nin bütün üyelerinin bu konuda hemfikir olduklarına inanıyorum” (Quinodoz, 2006, s. 86).

Çerçeve aklımıza ilk olarak bir resim çerçevesini getirir. Resmin sınırları çerçeve sayesinde belirlenir: neyin resim olduğu, resmin içinde kaldığı ve neyin resim olmadığı, duvardaki bir çizgi olduğu, resme dâhil olmadığı, resmin dışında kaldığı. Psikanalizin çerçevesi de benzer bir şekilde neyin psikanaliz olduğunu ve neyin psikanaliz olmadığını belirler. Çerçevesinin resmi taşıması gibi, psikanalitik çerçeve de psikanaliz çalışmasını taşır, sınırlar.

Psikanalitik çerçeve, en temel olarak psikanalitik çalışmanın nerede yapılacağı, ne zaman yapılacağı, seansların maddi karşılığı ve ödemelerin ne şekilde gerçekleşeceği, tatillerin nasıl düzenleneceği gibi unsurları içerse de bundan çok daha karmaşık, soyut göndermeleri olan ve oldukça işlevsel bir kavramdır[1]. Çerçeve; zaman, mekân, ödemeler gibi somut anlamlarının yanı sıra çalışmanın yapısı ve doğası gibi birçok soyut anlamı da bünyesinde barındırır.

Şimdi çerçevelendirilmiş bir psikanalitik çalışmayı gözden geçirelim. Hasta divana uzanmaktadır ve analist onun arkasında bir koltukta oturmaktadır. Sessiz ve mümkün olduğunca değişmeyen bir odada yalnızlardır. Seanslar kırk beş, elli dakika arası sürer, seansların sıklığı tercihen haftada üç, dört veya beş keredir. Çalışmanın bu özellikleri olabildiğince sabittir. Analizan, analiste her seans için belirli bir para öder, nedeni ne olursa olsun kaçırılmış olan seanslar aynı şekilde ödenir. Analist ve hasta psikanaliz çalışması sırasında gelişen analitik ilişki dışında ilişki kurmazlar. Analitik çalışmada eylemler ya da misilleme yoktur. Analist, hastanın doktorları ya da akrabaları gibi üçüncü kişilerle temasta bulunmaz (Quinodoz, 2006).

Okumaya devam et Psikanalitik Çerçeve: Tarihsel Gelişimi, İşlevleri ve İhlalleri Üzerine →